علت پراکندگی ساچمه در تیراندازی چیست؟

علت پراکندگی ساچمه‌ها در تیراندازی چیست؟

پراکندگی ساچمه‌ها در تیراندازی معمولاً نخستین نشانه از برهم‌خوردن توازن میان اجزای سیستم شلیک است. 

این پدیده، برخلاف ظاهر ساده‌اش، نتیجه اختلال در یکی از حلقه‌های زنجیره‌ای است که دقت نهایی را شکل می‌دهد؛ از ویژگی‌های فیزیکی ساچمه و وضعیت لوله گرفته تا عملکرد رگولاتور، پایداری تجهیزات اپتیکی و نحوه تعامل تیرانداز با سلاح. زمانی که گروپ تیر از حالت منسجم خارج می‌شود، درواقع سیگنالی صادر می‌شود مبنی بر اینکه یکی از این متغیرها دیگر در محدوده عملکرد بهینه قرار ندارد. 

هدف این مقاله، تحلیل دقیق همین اختلال و شناسایی عواملی است که می‌توانند ساختار دقت را به‌ طور کامل دگرگون کنند

پراکندگی ساچمه به چه معناست؟

پراکندگی ساچمه‌ها به نحوه پخش شدن نقاط برخورد ساچمه‌ها روی سطح هدف گفته می‌شود. 

در شرایط ایده‌آل، همه ساچمه‌ها باید در یک نقطه کوچک یا گروهی فشرده قرار بگیرند؛ هر فاصله غیرضروری میان اصابت‌ها نشان‌دهنده کاهش دقت است.

 از نظر فنی، پراکندگی زمانی رخ می‌دهد که مسیر پرواز ساچمه‌ها در هر شلیک یکسان نباشد.

 این اتفاق می‌تواند به دلیل تفاوت در ساچمه‌ها، وضعیت لوله، تغییر سرعت خروجی، لرزش تفنگ یا عوامل انسانی مانند نحوه نگه‌داشتن سلاح باشد.

 به‌عبارت دیگر، پراکندگی نشان می‌دهد که یکی یا چند عامل در زنجیره شلیک مانع تکرارپذیری مسیر ساچمه‌ها شده‌اند و باعث می‌شوند تیرها به صورت منسجم به هدف برخورد نکنند.

1) نقش ساچمه در ایجاد پراکندگی

هرچند ساچمه کوچک‌ترین مؤلفه در کل مجموعه است، اما حساس‌ترین تأثیر را بر دقت نهایی شلیک دارد. اختلاف‌های بسیار جزئی در قطر، وزن یا شکل ساچمه می‌تواند رفتار بالستیکی آن را به‌طور کامل دچار نوسان کند.

1_1) ناهماهنگی قطر (Head Size)

قطر واقعی ساچمه باید با قطر داخلی لوله منطبق باشد. تلورانس‌های بسیار کوچک در لوله‌ها باعث می‌شود تغییرات ظاهراً ناچیز میان 4.50 تا 4.52 میلی‌متر بر عملکرد نهایی به‌صورت چشمگیر اثر بگذارد. 

ساچمه‌ای که کمی کوچک‌تر باشد، با فشار مناسب در خان‌ها قرار نمی‌گیرد و دوران کافی پیدا نمی‌کند. از سوی دیگر، ساچمه بزرگ‌تر ممکن است هنگام ورود به سر لوله دچار تغییر شکل یا مقاومت بیش از حد شود.

2_1) اختلاف وزن در یک قوطی

تغییر وزن میان ساچمه‌های یک سری تولید، حتی در حد چند دهم گرین، موجب می‌شود سرعت خروجی و رفتار پروازی هر ساچمه متفاوت باشد. این اختلاف‌ها معمولاً در فاصله‌های متوسط و بلند به‌صورت پراکندگی شدید نمایان می‌شوند.

3_1) آسیب‌دیدگی دامن (Skirt)

دامن ساچمه نقش کلیدی در آب‌بندی و ایجاد پایداری اولیه دارد. هرگونه له‌شدگی، ضربه یا تغییر شکل در این ناحیه، پایداری ساچمه را کاهش داده و منجر به واگرایی مسیر می‌شود.

4_1) انتخاب نادرست وزن ساچمه نسبت به توان تفنگ

ساچمه سبک در تفنگ‌های پرقدرت معمولاً با ناپایداری و خروج غیرخطی مواجه می‌شود. در مقابل، ساچمه سنگین در تفنگ کم‌قدرت با افت شدید انرژی و عدم رسیدن به سرعت پایدار روبه‌رو است. این عدم تناسب، یکی از رایج‌ترین علل پراکندگی محسوب می‌شود.

5_1) آلودگی، پلیسه یا کیفیت پایین تولید

وجود هرگونه جرم، روغن یا پلیسه‌های ریز در ساچمه، جریان هوا را در زمان شلیک مختل کرده و پایداری پرواز را کاهش می‌دهد.

۲) وضعیت لوله و ساختار داخلی آن

لوله، مهم‌ترین جزء در شکل‌گیری دقت است و هرگونه تغییر در وضعیت داخلی آن، به‌سرعت در پراکندگی نمایان می‌شود.

1_2) سرب‌گرفتگی نامنظم

پس از تعداد مشخصی از شلیک‌ها، لوله لایه‌ای از سرب دریافت می‌کند که در حالت استاندارد موجب افزایش پایداری می‌شود.

 اما اگر این لایه نامنظم یا بیش از حد شود، ساچمه در طول مسیر با مقاومت‌های متفاوت روبه‌رو شده و از مسیر ایده‌آل خارج می‌شود.

2_2) تمیزکاری بیش از حد

برخی لوله‌ها نیاز به لایه نازک سرب دارند تا بهترین عملکرد را ارائه دهند. تمیزکاری بیش از اندازه، باعث می‌شود لوله تا مدتی دقت پایین‌تری داشته باشد تا زمانی که مجدداً به سطح سرب پایدار برسد

3_2) آسیب‌دیدگی تاج لوله (Crown)

تاج لوله وظیفه دارد گاز را هنگام خروج ساچمه به‌صورت کاملاً متقارن پخش کند. کوچک‌ترین خراش یا عدم تقارن موجب خروج نامتوازن گاز شده و ساچمه را از برخورد مستقیم خارج می‌کند. این مشکل یکی از جدی‌ترین دلایل پراکندگی است.

4_2) شل‌بودن لوله یا اتصال نامناسب به شاسی

هرگونه حرکت میکروسکوپی لوله در لحظه شلیک، الگوی تیراندازی را بی‌ثبات می‌کند. این وضعیت معمولاً در سلاح‌هایی دیده می‌شود که لوله آنها نیمه‌فلوت یا شناور ناقص است.

5_2) مشکلات ورودی ساچمه (Lead-in)

اگر ورودی لوله نتواند ساچمه را به‌صورت یکنواخت و بدون مقاومت اضافی هدایت کند، دامن ساچمه تغییر شکل داده و دقت به‌طور مستقیم افت می‌کند.